چه سرنوشتی در انتظار تشکیلات شارمین است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ یکشنبه گذشته حساب توییتری جمعیت امام علی (ع) با اعلام بازداشت موسس این سازمان مردم نهاد، از دستگیری مسئول رسانه‌ای و بازرس علی‌البدل این جمعیت خبر داد. در ادامه خبرگزاری‌ها از پلمب دفتر مرکزی این مجموعه خبر دادند.

بعد از اعلام خبر دستگیری‌ها موجی از واکنش‌ها در رسانه‌های ضدانقلاب و جبهه اصلاحات به راه افتاد. این موج رسانه‌ای با برجسته‌سازی ماهیت و اقدامات جمعیت مذکور، سعی کردند این اتفاق را یک ناکامی بزرگ برای جامعه مدنی ایران توصیف کرده و تبعات آن را در حوزه مدیریت آسیب‌های اجتماعی جبران‌ناپذیر جلوه دهند.

شکل‌گیری جمعیت امام علی(ع) به کمک نهادهای دولتی

جمعيت امدادی- دانشجويي امام علي(ع) سال 1378 در دانشگاه صنعتی شريف آغاز به کار کرد و با حمايت‌هاي همه‌جانبه سازمان ملل و اپوزيسيون در ايران فعاليت‌هاي پرسر و صدايي دارد. از سال 1384 تا 1392 این جمعیت رشد فزاینده‌ای در دانشگاه‌ها و مراکز دولتي داشت، اما از سال 1392 تا 1393 دچار یک افول مقطعی شد. در این دوره بود که با عضویت در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد (ECOSOC) و حمایت همه‌جانبه صداوسیما روند اعتبارسازی آن شدت یافت و توانست در کمیته‌های اجرایی و تصمیم‌گیری نهادهایی همچون شهرداری تهران و سازمان بهزیستی کشور حضور موثر و فعال داشته باشد.

بنیانگذار جمعیت امام علی(ع) شارمین میمندی نژاد، فرزند محمدحسین میمندی‌نژاد، از اعضای سازمان ساواک است. شارمین فعالیت حرفه‌ای خود را با نمایشنامه‌نویسی آغاز کرد و با حمایت مسئولان وقت تئاتر شهر توانست هفت تئاتر را در سالن‌های وابسته به این مجموعه به نمایش درآورد. وی همچنین از سال 1370 با برنامه "هنر و اندیشه " با صداوسیما همکاری داشت و از آن سال تا 1387 به عنوان کارگردان، نویسنده و تهیه‌کننده شناخته می‌شد.

میمندی‌نژاد همچنین  از سال 1383 در دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی به تدریس مشغول شد و هم‌زمان در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به‌عنوان استادیار تدریس می‌کرد. وی از سال 1375 تا 1378 نیز در دانشکده الزهرا تئاتر درمانی را تدریس  و کارگاه‌های آموزشی در رابطه با هیپنوتیزم را برگزار می‌کرد.

در سال 1378 وی جمعیت امام علی(ع) را در دانشگاه صنعتی شریف تأسیس و اصلی‌ترین رسالت خود را در رابطه با معضلات اجتماعی (خصوصاً در رابطه با کودکان کار) اعلام کرد.

این جمعیت مدعی است با توجه به ظرفیت عظیم نیروهای دانشجویی فعال، جمعیت امام علی (ع) هیچ‌گاه فعالیت‌های خود را به زمینه خاصی محدود نکرده است و همواره در زمینه‌های مختلف اجتماعی از تامین نیازهای اولیه زندگی (غذا، پوشاک و مسکن) برای نیازمندان تا توجه به مسئله آموزش و آگاه‌سازی در اجتماع در خصوص مسائل اجتماعی، به فعالیت و ارائه طرح و برنامه و برگزاری همایش و سمینار پرداخته است.

طرح‌هایی با رنگ و لعاب اسلامی

مهم‌ترین ویژگی فعالیت‌های این مجموعه الگوبرداری از مناسک مذهبی و تطبیق آنها با شرایط روز است. طرح‌هاي کوچه‌گردان عاشق (اشاره به کمک‌هاي شبانه و ناشناس حضرت علي عليه‌السلام)، فاطيما (حمايت از زنان بدسرپرست و...)، صفاي سعي، کعبه کريمان و طفلان مسلم (طرحي براي حمايت از نوجوانان قاتل) همگي برگرفته از اسامي مذهبي هستند. شام عياران، هفت‌سین برکت، تدريس عشق، يلدا در کوچه‌هاي فقر و طرح "1031" از ديگر طرح‌هاي اين جمعيت است.

در ابعاد بین‌المللی جمعيت امام علي(ع) با حمايت سازمان ملل در کشورهاي مسلمان همچون عراق، کنيا و نايروبي حضور فعال دارد و طبق اظهارنظر رسمي مسئولان جمعيت، موارد متعدد بحث آموزش زنان و کودکان،‌ جداي از بحث آموزش رسمي کشورها، يکي از اهداف اين جمعيت است.

همچنین این مجموعه سال 1395 با همکاری یونیسف پروژه‌ای را برای آموزش و تحصیل یک هزار کودک افغان آغاز کرد که هزینه‌های اصلی این پروژه مانند میز و صندلی، غذا و رفت‌وآمد دانش آموزان از طرف یونیسف تأمین شد.

    از فرقه‌سازی تا شبکه‌سازی اجتماعی

مسئولان جمعیت امام علی(ع) در سه لایه مختلف مشغول به فعالیت هستند که می‌توان آنها را چنین دسته‌بندی کرد:

• فرقه‌سازی و همگرایی با جریان‌های دینی معاند ج.ا.ا

شارمین میمندی‌نژاد از همان آغازین سال‌های فعالیت خود در حوزه اندیشه و دین به دنبال ارائه سبکی نوین از تشیع بود. وی در توصیف تشیع موردنظر خود از مفاهیم مسیحیت ارتدکسی، تصوف سنی‌گرایانه و اخباری‌گری استفاده می‌کند. نفی جریان وهابیت، اعتقاد به اسلام منهای روحانیت، تحریف تاریخ اسلام همسو با اهل سنت، اصالت‌بخشی به نگاه صوفیانه درباره احکام دینی و نفی هرگونه خوانش انقلابی و جهادی از ادبیات تشیع از ابعاد فرقه‌سازی میمندی‌نژاد است.

جمعیت امام علی(ع) علی‌رغم تلاش برای اعتبارسازی از خود به عنوان یک خیریه مستقل و اصلاح‌گر ساختار جامعه، اما گاه پشت‌پرده خود را به نمایش گذاشته است. به عنوان مثال ترانه فتحعلیان، نماینده این جمعیت در سازمان ملل، با پوشش روسری در برنامه خبری BBC حضور یافت و بعد از اعتراض هوادارن مجازی جمعیت به این موضوع که چگونه است زنی که در حالت عادی کاملا بی‌حجاب در انظار عمومی حضور دارد، در این شبکه معاند روسری به سر کرده و لباس پوشیده بر تن دارد، اظهار داشت: مدیر شبکه اعلام کرد که تمام افراد منصوب به آیت‌الله سید صادق شیرازی باید با حجاب در شبکه حاضر شوند.

• برجسته‌سازی مشکلات اجتماعی و بهره‌برداری از آن

برجسته‌سازی مشکلات اجتماعی، القای ناکارآمدی حاکمیت در مدیریت آسیب‌ها و بهره‌برداری مادی- معنوی از چنین شرایطی از اهداف واقعی جمعیت امام علی(ع) است. در ماجرای سیل گسترده در غرب و جنوب‌غرب کشور در فروردین سال 1398 شاهد بودیم که اعضای این جمعیت با کمک برخی نهادهای دولتی به سرعت وارد منطقه شده و به انتشار گسترده اخبار منفی علیه نظام اقدام کردند. اعضای همین جمعیت بودند که اولین گزارش‌ها از نابسامانی‌ها را برای تلویزیون رژیم صهیونیستی ارسال کردند!

• مشارکت در هدایت جریان حقوق بشری در کشور

از دیگر اهداف این جمعیت، مدیریت جریان حقوق بشری در کشور است. بعد از روی کارآمدن دولت یازدهم، این جمعیت به عنوان مجموعه پیشرو در تغییر قوانین مربوط به جرائم کودکان وارد عمل شده و توانست برخی لوایح همچون لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان را با کمک نهادهای دولتی طراحی کند.

برجسته‌سازی موضوع زنان ایرانی و مشکلات آنها در سازمان ملل، تلاش برای بومی‌سازی سند 2030 از اواخر دهه هشتاد، ایفای نقش مشاور در همکاری با گزارشگر ویژه حقوق‌بشر در مسائل ایران و ارائه آمارهای تفکیکی از مشکلات اجتماعی کشورمان در نهادهای غربی همچون یونیسف و یونسکو از دیگر ابعاد نقش‌آفرینی آنان در هدایت جریان حقوق‌بشری است؛ از این رو شاهد هستیم که بعد از دستگیری برخی از مسئولان این جمعیت، فعالان حقوق‌بشری وابسته به گروهک‌های ضدانقلابی به صورت گسترده از آنان حمایت کردند.

واکنش‌های رسانه‌های معاند نسبت به دستگیری شارمین میمندی‌نژاد

بعد از دستگیری شارمین میمندی‌نژاد، مرتضی کی‌منش مسئول رسانه‌ای و کتایون افرازه، بازرس علی‌البدل جمعیت امام علی(ع) موجی از حمایت رسانه‌های ضدانقلابی به راه افتاد.

دویچه‌وله فارسی، رادیو فردا، ایران اینترنشنال، خبرگزاری هرانا، پایگاه خبری زیتون، ایندیپندنت فارسی، بی‌بی‌سی فارسی و رادیو زمانه از برجسته‌ترین منابع رسانه‌ای هستند که از شامگاه اول تیر و در حجم خبری بالا به پوشش این رخداد و ارائه تحلیل‌های مختلف پرداختند. در کنار این رسانه‌ها، حجم عظیمی از فعالیت مجازی توسط سازمان‌های حقوق‌بشری ضدانقلابی، فعالان اصلاح‌طلب و گروهک‌هایی همچون منافقین و بهائیان به حمایت از این افراد پرداختند.

علی‌رغم اعتبارسازی‌های قبلی این رسانه‌ها از جمعیت امام علی(ع) به عنوان یک نهاد مدنی که توان تغییر ساختارهای اجتماعی را دارد، اما در دو روز گذشته و برخلاف مشی قبلی سعی کردند فعالیت‌های این جمعیت را در حد یک نهاد عام‌المنفعه کاهش دهند.

در این واکنش‌ها هیچ اشاره‌ای به سابقه سیاسی و فکری اعضای جمعیت، ارتباطات خارجی آنها و موضع‌گیری کلی نسبت به انقلاب اسلامی وجود ندارد و به نوعی سعی شده با ساده‌سازی از فعالیت آنها چین القا کنند که جمعیت امام علی(ع) یک نهاد مدنی غیردولتی بود که حکومت ایران به دلیل ابعاد حمایت مردمی از آن دست به انجام چنین کاری زده است. همچنین این رسانه‌ها سعی کردند رفتار جمهوری اسلامی با این جمعیت را به عنوان الگوی رابطه حاکمیت با نهادهای مدنی تعریف کرده و در راستای القای وحشت اجتماعی، فعالان این حوزه را دچار ترس و سرخوردگی کند.

جمعیت امام علی(ع) چه آینده‌ای در پیش دارد؟

در پاسخ به این سوال که بعد از دستگیری بنیانگذار و برخی مسئولان اصلی چه سرنوشتی در انتظار این مجموعه است، باید به اهداف آنها توجه کرد. همانطور که گفته شد فرقه‌سازی، برجسته‌سازی آسیب‌های اجتماعی و مشارکت در مدیریت جریان حقوق‌بشری سه هدف اصلی جمعیت امام علی(ع) در کشور است. از سوی دیگر حجم همکاری آنها با نهادهای غربی نشان از اهمیت این مجموعه در راهبردهای دشمنان است. با توجه به این مسائل می‌توان سناریوهای پیش‌روی جمعیت مذکور را چنین دسته‌بندی کرد:

• حرکت به سمت رادیکالیسم رفتاری و شکل یافتن اپوزیسیون اجتماعی

در این سناریو و با توجه به سابقه ارتباطات خارجی جمعیت در سازمان ملل و نهادهای حقوق‌بشری اروپا، ممکن است دفتر مرکزی جمعیت و تشکیلات اصلی آن به غرب مهاجرت کرده و فعالیت‌ها را از آنجا هدایت کند. با توجه به این سناریو باید گفت با توجه به ساختار گسترده این مجموعه در ساسر کشور باید منتظر شکل‌گیری یک اپوزیسیون تخصصی در حوزه آسیب‌های اجتماعی و هدایت رسانه‌ای این آسیب‌ها در سطح گسترده باشیم.

• تلاش برای ترمیم وجهه نزد حاکمیت

با توجه به حجم بالای سازماندهی شده در طی دو دهه گذشته و برنامه‌های متنوع در حال اجرا، احتمال دارد که باقیمانده اعضای این مجموعه در حرکتی تاکتیکی به لاک دفاعی فرو رود. به بیان دیگر این مجموعه از حجم فعالیت‌های خود خواهد کاست تا حساسیت دستگاه‌ای مسئول نسبت به آنها فروکش کند، طی زمان دوباره وجه عام‌المنفعه بودن آنها برجسته شود و در نهایت بازگشتی آرام خواهند داشت.

• تمرکز بر شبکه‌سازی

با توجه به حساسیت‌های شکل‌گرفته پیرامون فعالیت این جمعیت، در سناریو سوم احتمال دارد مدیران این مجموعه تصمیم به تغییر زمینه فعالیت بگیرند. در این سناریو، طرح‌های اجتماعی در حال اجرا متوقف خواهد شد تا حساسیت‌برانگیز نباشد و در ادامه به شبکه‌سازی همچون دهه اول حیات این مجموعه بپردازند. تلاش برای حفظ آنچه تاکنون به دست آمده، انتقال ظرفیت‌ها به مجموعه‌های موازی و تشکیل کارگروه‌های تخصصی در مجموعه‌ اهدافی همچون دانشگاه‌ها از جمله تاکتیک‌های این تغییر فاز است. با توجه به شبکه‌سازی گسترده طی دو دهه گذشته و تربیت نیروهای کارآمد مدنظر مدیران مجموعه، اختمال وقوع این سناریو کم و یا حداکثر به عنوان سناروی فرعی در کنار سایر سناریوها نقش خواهد داشت.

• پوست‌اندازی شکلی و ادامه حیات فعلی

علی‌رغم دستگیری بنیانگذار و دو عضو اصلی این مجموعه، اما هنوز ساختار مدیریتی جمعیت امام علی(ع) پابرجا است. با توجه به اینکه طی روزهای آینده احتمال فشار به حاکمیت از طریق تحریک افکار عمومی وجود دارد، سناریو چهارم براین اساس شکل می‌گیرد که یک جابجایی مدیریتی بین مدیران فعلی و هیئت‌مدیره‌ای با ترکیبی از افراد شناخته‌نشده و چهره‌هایی مورد اقبال اجتماعی شکل بگیرد. با این شیوه ضمن کاهش حساسیت نهادهای مسئول و ترمیم چهره خود، همان کارکرد سابق برای رسیدن به اهداف سه‌گانه ادامه خواهد داشت.